سەلبىي ئوبرازلار ئانچە« قەبىھ» ئەمەس، باش پېرسوناژنىڭ ئوبرازىدا بۆسۈش ھاسىل قىلىنمىغاچقا، « تۈرمە ۋە
توۋتىياۋ تورى 9-ئۆكتەبىر يازمىسى ،ئەلكۈيى تورى تەرجىمىسى :
نۇرغۇن ۋاقىتلاردا، بىر خىل كىنو بار بولۇپ، ئۇ بىر خىل« چىقماسلىق، چۈشمەسلىك» تەك ئوڭايسىز ئورۇندا تۇرىدۇ، ئۇلار ئادەتتە سەل يورۇق، يارقىن نۇقتىلارغا ئىگە بولۇپ، تاماشىبىنلارنىڭ ئاغزىدىكى« ناچار فىلىم» ئەمەس، بەلكى« نادىر فىلىم» ۋە« ئالىي دەرىجىلىك فىلىم» كىمۇ يەتمەيدۇ. جوۋ رۇنفا باش رول ئالغان، لىن لىڭدۇڭ رېژىسسورلۇق قىلغان« تۈرمە ۋەزىيىتى 2: قاچقۇن» دەل مۇشۇ خىلدىكى كىنولارنىڭ تىپى.
ئۇسلۇبى قوپال، مەردانە، رېئاللىقنى تەسۋىرلەشكە ماھىر، زوراۋانلىق ئامىللىرىنى تەتبىقلاشقا ماھىر شياڭگاڭلىق كىنو پېشۋاسى لىن لىڭدۇڭ« تۈرمە بوران-چاپقۇنى» نىڭ داۋامى بولۇش سۈپىتى بىلەن، فىلىم ھەرقانداق« ئىككىنچى قىسىم» دا ساقلانغىلى بولمايدىغان مەسىلىگە دۇچ كەلدى، يەنى بىرىنچى قىسىم بىلەن سېلىشتۇرۇلدى.
بىرىنچى قىسىمدا جۇ رۈنفا، لياڭ جياخۇي، جاڭ ياۋياڭلارنىڭ رولى كىشىلەر قەلبىدىن چوڭقۇر ئورۇن ئالدى، بۇ مېنى تېخىمۇ قىزىقتۇردى: ئىككىنچى قىسمىدا بىرىنچى قىسىمدا قانداق ئارتۇقچىلىق ۋە كەمچىلىكلەر بار؟
« تۈرمىدىكى بوران-چاپقۇن 2: قاچقۇن» فىلىمى 1991-يىلى قويۇلۇپ، 11-نۆۋەتلىك شياڭگاڭ كىنو ئالتۇن ھەيكەل مۇكاپاتىنىڭ ئەڭ ياخشى ھەرىكەت يېتەكچىسى نامزاتلىققا كۆرسىتىلگەن، بېلەت كىرىمىمۇ يىللىق 10-ئورۇندا تۇرغان، لېكىن كېيىنكى دەۋرلەردىكى تەسىر كۈچى« تۈرمە تېمىسى» نىڭ يۇقىرى پەللىسىدىن بۇرۇن ئىشلەنگەن بولۇپ، پەرق ناھايىتى روشەن.
1991-يىلى شياڭگاڭنىڭ كىنو بېلىتى سېتىلىشتىكى ئالدىنقى 10 نىڭ تىزىملىكى .
1- جۇ شىڭچى« مەكتەپتىن قېچىش»
2- بۈركۈت پىلانى» چېڭلوڭ
3-« توكۇر» لۈ لياڭۋېي
4-« ھەممە يەرنى كېسىپ ئۆتۈش» جۇ رۇنفا، جاڭ گورۇڭ.
5-« تۈزلەش مۇتەخەسسىسى» جۇ شىڭچى، ليۇ دېخۇا
6-« قىمار پالۋان 2: شاڭخەي ساھىلىدىكى قىمار پىرى» جۇشىڭچى، گۇڭ لئې
7-« 500 مىليون پايلاقچى لېيلو رىۋايىتى:1 لېي يولۋاس» ليۇ دېخۇا
8-« خۇاڭ فېيخۇڭ» ، لى ليەنجيې، يۈەن بياۋ.
9-« نەۋرە ئاچا، ياخشىمۇ سىز! » داۋامى» جېڭ يۈلىڭ
10-« تۈرمە بوران-چاپقۇنى 2: قاچقۇن» جۇ رۇنفا
باش پېرسوناژنىڭ ئوبرازىدا بۆسۈش ھاسىل قىلىش كەمچىل
بىرىنچى نادىر ۋە نۇسخىلاش قىيىن بولغان يېرى، « تۈرمە ئېكولوگىيەسى» نىڭ ئەينەن ئەسلىگە كەلتۈرۈلگەنلىكىدە. سەھنە ئەسىرى تۈرمىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى« ھاياتلىق قانۇنىيىتى» نى تەسۋىرلەشكە ئەھمىيەت بېرىپ، تېخىمۇ كەڭ بولغان ھازىرقى زامان جەمئىيىتى ـــ ئىنسانلار دۇنياسى، ئاجىزلارنىڭ ياشاش بوشلۇقى بېسىلىپ قالغان« ئورمانلىق مەسەللىرى» نى يەنىمۇ يوشۇرۇن سۈرەتلەپ بەرگەن.
ئالدىنقى ئەسەرنىڭ ئېسىل بولۇشىدىكى مۇھىم بىر سەۋەب شۇكى، جوۋ رۇنفانىڭ« ئاجېڭ» ئوبرازى ئىنتايىن ئىستېرېئولۇق ھەم مول. ئۇ يارقىن نۇقتا ۋە خاراكتېر كەمتۈكلۈكى بار« ئاددىي ئادەم» ئوبرازى بولۇپ، ئۇنىڭ تۆۋەن تەبىقىدىكى ئادەملەردەك ئەيىش-ئىشرەت، قىزىقچىلىقلىرىمۇ، ئالغا ئىلگىرىلەشنى خالىمايدىغان، ئەرلەرنى ئۇستۇن چاغلايدىغان جاھانكەشتىچىلىرىمۇ بار. ئۇنىڭ ئويۇندىكى خاراكتېرى، جاھاننىڭ رەپتارىغا كىرىۋالىدىغان جاھاندارچىلىق يولى چىدىغۇسىز كەيپىيات ئىچىدە پارتلاپ، تىياتىردا يېتەرلىك كېرىلىش كۈچىگە ئىگە ئىدى.
بىر مۇۋەپپەقىيەتلىك رولنى يارىتىش« ئەلا» ، بىر مۇۋەپپەقىيەتلىك رولنى تەكرارلاش پەقەت« بولسىمۇ بولىدۇ» .
« تۈرمە بوران-چاپقۇنى 2: قاچقۇن» نىڭ باش پېرسوناژنىڭ ئوبرازىدىكى يېتەرسىزلىك، بۆسۈش فىلىمنىڭ ئالدىغا ئۆتۈپ كېتەلمەسلىكىدىكى ئاچقۇچ.
كىنونىڭ پۈتكۈل سېنارىيەدىكى مەنىسى تۇنجى جۇ رۇنفانىڭ« ئاسىيلىق قىلىش» ۋە« قارشىلىق كۆرسىتىش» ئالاھىدىلىكىنى ئېتىراپ قىلىش بولغاچقا، ئالدىن بەلگىلەنگەن ھېسسىيات مەيدانىغا ئىگە بولغان. ھالبۇكى، كونكرېت ھېكايە تەپسىلاتى جەھەتتە، پېرسوناژلار تەرەققىي قىلىش يايى بولماستىن، ئەكسىچە ئالدىدا رول ئويناشنىڭ تەكرارلىنىشى (ئائىلە ئۈچۈن ئۆزىنى تۆۋە قىلىپ، زورلۇق كۈچ بىلەن قىساس ئېلىش جەريانىدا توختىماي دەۋر قىلىپ تۇرىدۇ) بولۇپ قالىدۇ.
بۇنىڭدىن باشقا، تۇنجى يۈز ئۆزگەرگۈچى پادىشاھ لياڭ جياخۇينىڭ ئەمەلىي كۈچىگە سېلىشتۇرغاندا، ئۇ ھەييار بولۇپ، داۋاملىق ئىشلىگەچكە لياڭ جياخۇي قاتنىشالماي، ئۇنىڭ ئورنىنى« فاڭ شىيۈ» دىكى« ئەخلاق بىلەن ئادەمنى قايىل قىلىدىغان» « لېي يولۋاس» نىڭ رولىنى ئالغۇچى چېن سۇڭيۇڭ ئالدى.
ئۇنىڭ رولىنى ئالغان تۇنجى« لۇڭ ئاكا» ئەسلىدە بار بولغان سېزىمچان ئېكران ئوبرازىدىن قۇتۇلالمىغان، ئۈنۈمى لياڭ جياخۇينىڭ رولىغا قارىغاندا مول ۋە خىلمۇخىل بولۇپ، سەل ئاددىي كۆرۈنىدۇ.
ئاجىز سەلبىي ئوبراز: « قاتىل ئەركەك» نىڭ« جىن-شاياتۇنلىرى» دىن ئېشىپ چۈشىدۇ
سەلبىي پېرسۇناژلار ئانچە« رەھىمسىز» ئەمەس، ئوخشاشلا فىلىمدىن بۇرۇن بۇنداق كەڭ كۆلەملىك رول ئوينىيالماسلىقتىكى مۇھىم سەۋەب.
ئارتىسنىڭ ئوبرازىدىن قارىغاندا، ئالدىنقى رول ئالغان« قاتىل شيۇڭ» نىڭ رولىنى ئالغۇچى جاڭ ياۋياڭ شياڭگاڭ كىنو تارىخىدىكى ئەڭ خاسلىققا ئىگە« سەلبىي ئوبراز» رولىنى ئالغۇچى كەسپىي ئائىلە بولۇش سۈپىتى بىلەن، بىمەنە، تەلۋىلىك، ھەددىدىن ئاشقان، ۋەھشىي پېرسوناژلار ئارىسىدا ئۆز رولىنى جارى قىلدۇرالايتتى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئاشۇ بىر خىل تەبىئىي گۈزەللىك تۇيغۇسىنى تەقلىد قىلىش قىيىن ئىدى.
بۇنىڭغا سېلىشتۇرغاندا، داۋاملىق« جىن-شاياتۇنلار» نىڭ رولىنى ئالغۇچى شۈ جىنجياڭ ئېكران ئوبرازىنىڭ ئورنىنى تېخىمۇ كەڭ بېكىتىپ، ئۇنىڭغا قارىغاندا ياۋۇز، زەھىرلىك بولۇپ، نۇرغۇن تاماشىبىن ئۇنىڭ قىزىقچىلىق، سوغۇق يۇمۇرىستىك يولىغا تېخىمۇ كۆنۈپ قالغاندەك قىلاتتى.
« قاتىل ئەركەك» بىلەن ئاجېڭ ئوتتۇرىسىدىكى كۈچ سىنىشىشتا، كۈچلۈك ماھارىتى ۋە قورال كۈچى قىممىتى بار بولۇپ، قەدەممۇ-قەدەم قىستاپ، بىر-بىرىنى قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويۇپ، قارشى تەرەپنىڭ كەيپىياتىنى كەسكىنلەشتۈرۈۋەتتى. ھالبۇكى، « جىن-شاياتۇنلار» گەرچە جاسارىتى ئۇرغۇپ تۇرغان بولسىمۇ، ئەمما« مەن بىر قېتىمدىلا سېنى ۋەيران قىلىۋېتىمەن» ، ئەمما ئاجېڭ بىلەن بولغان بىر نەچچە قېتىملىق ئېلىشىشتا، پۈتۈنلەي ناچار ھالەتتە تۇرغاچقا، ئاجىز كۆرۈنىدۇ، « قاتىل ئەركەك» تەك ئەلپازى كىشىنى مەپتۇن قىلالمايدۇ.
كىنوچىلىققا ئەھمىيەت بېرئىدۇ، لېكىن سەھنە ئەسىرى يېتەرلىك ئەمەس.
ئۇنىڭ كەمچىلىكلىرىگە قارىغاندا، « تۈرمىدىكى بوران-چاپقۇن 2: قېچىپ كېتىش» مۇ ئوخشاشلا ئىلگىرى كۆرۈلۈپ باقمىغان بەزى ئارتۇقچىلىقلارغا ئىگە.
مەسىلەن، رېژىسسور لىن لىڭدۇڭ فىلىمدىكى بايان قىلىش بوشلۇقىنى تۈرمىنىڭ ئىچكى قىسمىدىن« تاشقى بوشلۇق» قا ئۆزگەرتكەن، ئاجېڭ يىلان قېنىنى ئىچىش، لۇڭ گې ياۋا ئىتتىن ئۆزىنى قاچۇرۇش، ياردىن سەكرەپ دېڭىزغا كىرىش قاتارلىق كۆرۈنۈشلەرنى بىر تەرەپ قىلغاندا، پەردازلانمايدىغان ئەينەن، جانلىق بولۇپلا قالماي، يەنە رېئاللىقتىكى تونى خۇنۈكلەشتۈرىدىغان تۇرمۇش بوشلۇقىنى قايتا نامايان قىلغان، بۇ رېژىسسور لىن لىڭدۇڭنىڭ ئىزچىل داۋاملىشىپ كېلىۋاتقان شەخسىي ئېستېتىكا ئالاھىدىلىكىدۇر.
« تۈرمىدىن قېچىش» ناملىق ئانا تېما يەنە ھوللىۋودنىڭ« شياۋ شېنكېنىڭ قۇتقۇزۇشى» قاتارلىق داڭلىق تۈرمىدىن قېچىش فىلىملىرى بىلەن تۇتاشتۇرۇلىدۇ.
بىر قەدەر ئەپسۇسلىنارلىق يېرى شۇكى، شياڭگاڭ كىنو ئىجادىيىتى بازارنىڭ چەكلىمىسىگە ئۇچرىغان، سودا ئۈنۈمىنى ئاساسىي مەقسەت قىلغان ئەھۋالدا، نۇرغۇن سەھنە ئەسەرلىرى ئالدىراپ-تېنەپ بارلىققا كەلگەن، شۇڭا ئۇنى تېخىمۇ چوڭقۇر پىششىقلىغىلى بولمايدۇ.
« تۈرمىدىن قېچىش» تېمىسى ئۈستىدە چوڭقۇر ئىزدىنىشكە ئامالسىز قالغاندىن باشقا، سەھنە ئەسىرىنىڭ ناھايىتى چوڭ بىر ئەجەللىك جاراھىتى شۇكى، ئوبراز يارىتىشتا تەڭپۇڭسىزلىق، ۋەقەلىكنىڭ يېتەرلىك ئىشەنچلىكلىكى كەمچىل.
ئەڭ روشەن يېرى شۇكى، لۇڭ ئاكا (چېن سۇڭيۇڭ) ئاجېڭ (جۇرۈنفا) نىڭ گېپىگە ئىشىنىپ، قېچىپ كېتىشنى تاللىغان. ئاجېڭ ئويناشقاندەك، دائىم شوخ، كەپسىز پوزىتسىيە تۇتسىمۇ، بىراق ھەمراھلىرىنىڭ تەقدىرىگە مۇناسىۋەتلىك بۇنداق ئىشقا ئۇنىڭ بۇنداق سورۇندا چاقچاق قىلىشى ئانچە مۇمكىن ئەمەس ئىدى.
بۇ« ئادەم تەسىس قىلىش » نىڭ ۋەقەلىكىدىكى نۇقسانغا ئۇيغۇن كەلمەيدۇ.
لوڭ ئاكا ئاجېڭنىڭ قېچىپ كەتكەن يالغان گېپىگە ئىشىنىپ قالدى. تەقلىد قىلىپ سىناپ بېقىشنى تاللاش، ئۈنۈمدىن قارىغاندا، ھېكايە ۋەقەلىكىنى باشلاش ئۈچۈن بولىدۇ، لېكىن يېتەرلىك ئېھتىياتچان لوگىكا بولمىغاچقا، ھېكايىنىڭ قايىل قىلىش كۈچى تۆۋەنلەپ كېتىدۇ.
« شەخسنىڭ ئەركىن ئىرادىسى ۋە كوللىكتىپنىڭ قەپىزى» ، ئەرلەرنىڭ دەريا، كۆل دۇنياسىدىن تارتىپ مەدەنىيەتلىك جەمئىيەتكىچە ئۆزىنى قۇتقۇزۇشى توغرىسىدىكى بۇ كىلاسسىك تېما، فىلىمدىكى چۈشەندۈرۈش چوڭقۇرلۇقىدىن ئېشىپ كەتمىدى.
تېخىمۇ دىققەت قىلىشقا ئەرزىيدىغىنى شۇكى، چېن سۇڭيۇڭنىڭ لۇڭ ئاكىنىڭ بىر بۇرجىكىدىكى گاڭگىرىغان روھىي ھالەت نۇرغۇن تاماشىبىنلارنىڭ« يىلتىزى يوق» گاڭگىراپ قالغان روھىي ھالىتىگە ئۇيغۇن كېلىدۇ −« ئەتىسىز» ئۈمىدسىزلىنىش، يىلتىزىنى تاپقىلى بولمايدىغان ئالاقزادىلىك، ئەنئەنە بىلەن ھازىرقى زامان ئارىسىدىكى ئارىسالدى بولۇش.
كىنو شۈبھىسىزكى تېخىمۇ كۆپ چوڭقۇر تېمىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، لېكىن كەسكىن تېما ئۈستىدە ئىزدىنىش، بۇ تۈردىكى كىنولار بىر قىسىم ئەدەبىيات-سەنئەت فىلىملىرىنىڭ چوڭقۇرلۇقىغا يېتەلمەيدۇ.