دىيابېت كېسىلى ھازىر بىر قەدەر كۆپ ئۇچرايدىغان سوزۇلما خاراكتېرلىك كېسەللىك بولۇپ، 2021-يىلى سانلىق مەلۇماتتا كۆرسىتىلىشىچە، ئېلىمىزدە دىيابېت كېسىلىگە گىرىپتار بولغانلارنىڭ سانى 130 مىليونغا يېقىنلىشىپ، مەملىكەت ئومۇمىي نوپۇسىنىڭ ئوندىن بىرىنى ئىگىلەيدىكەن، يەنى ھەر 10 ئادەم ئىچىدە بىر دىيابېت بىمارى بولىدىكەن. ئۇنىڭ ئۈستىگە كەلگۈسىدىكى ۋاقىت ئىچىدە، ئادەم سانى داۋاملىق ئاشىدىكەن.

ئەرلەر 40 ياش، ئاياللار 50 ياش ئەتراپىدا كىلىماكتېرىيە دەۋرىگە كىرگەندىن كېيىن، دىيابېت كېسىلىگە گىرىپتار بولۇش نىسبىتى ئەڭ يۇقىرى بولىدۇ. ھازىرقى ئەھۋالدىن قارىغاندا، بۇ خىل كېسەللىك بارغانسېرى ياشلىشىشقا قاراپ يۈزلەنمەكتە، ھەتتا بالىلارنىڭ كېسەلگە گىرىپتار بولۇش ئېھتىماللىقىمۇ بار.

دىيابېت كېسىلىنىڭ بارغانسېرى ياشلىشىشى نېمە بىلەن مۇناسىۋەتلىك؟ دىيابېت كېسىلى ھازىرقى داۋالاش سەۋىيەسىدە تېخى ساقىيىش ئېھتىماللىقى يوق، لېكىن ئۇزاق مۇددەت دورا يېيىش ئارقىلىق ئاندىن قان شېكىرىنى كونترول قىلغىلى بولىدۇ. بۇ خىل كېسەللىك ئىرسىيەت قېلىشى مۇمكىن، ئەگەر ئائىلىدىكى بىۋاسىتە تۇغقانلار بۇ خىل كېسەلگە گىرىپتار بولسا، ئۇنداقتا كېيىنكى ئەۋلادلارنىڭ بۇ خىل كېسەلگە گىرىپتار بولۇش نىسبىتى ئېشىپ كېتىدۇ.

ھازىرقى كىشىلەرنىڭ تۇرمۇش شارائىتى ياخشى، نېمە يېگۈسى كەلسە شۇنى ئازراق پۇل خەجلىسىلا يېيەلەيدۇ. بۇنداق بولغاندا بەدىنىدە ئوزۇقلۇق ماددىلار زىيادە كۆپ بولۇپ كېتىپ، بەدەنگە يۈك بولۇپ قالىدۇ، شۇنىڭ بىلەن ۋاقىت ئۇزارغانسېرى دىيابېت كېسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

ھازىرقى بالىلار ۋە ياشلارنىڭ كۆپىنچىسىدە ھەرىكەت كەمچىل. بولۇپمۇ سىرتتا ھەرىكەت قىلغاندا، تېخىمۇ كۆپ ياشلار ئۇزاق ئولتۇرۇش ھالىتىدە تۇرىدىكەن. يەنە بىرى، ئۆگىنىش، خىزمەت بېسىمى ئېغىر، ئېلېكتىرونلۇق ئۈسكۈنىلەرنى كۆپ ئىشلىتىدۇ، نەتىجىدە بەدەن تېخىمۇ ھورۇنلىشىپ، چېنىقىشنى خالىمايدىغان بولۇپ قالىدۇ. «سۆگەت يوپۇرمىقى پىچىقى» دا مۇنداق بىر ماقالە بار: بەدەندە چېنىقىش كەمچىل بولۇش ئىنسانلارنىڭ بالدۇر ئۆلۈپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئوت پىلتىسى.

ئۇنىڭدىن باشقا، دىيابېت كېسىلىنىڭ بارغانسېرى ياشلىشىشى فىزىكا، خىمىيە، مۇھىت قاتارلىق ئامىللار بىلەنمۇ مۇناسىۋەتلىك، مەسىلەن، ھاۋا سۈپىتى، تۇرمۇش مۇھىتىدا رادىيوئاكتىپلىق ماددىلار، دورىلارمۇ تەسىرگە ئۇچرايدۇ. ئەلۋەتتە، ياشلارغا نىسبەتەن ئېيتقاندا، بەدەن ساپاسى خېلى ياخشى ھېسابلىنىدۇ، ئەگەر بالدۇر بايقاپ، دوختۇرنىڭ داۋالىشىغا ماسلاشسا، كېسەللىك ئەھۋالىنىڭ ياخشىلىنىش ئېھتىماللىقى ناھايىتى چوڭ بولىدۇ.

نۇرغۇن دىيابېت كېسىلى بىمارلىرى ئۆزىنىڭ كېسەلگە گىرىپتار بولغانلىقىنى ئېنىق بىلىپ تۇرۇپ، كۆپ ھاللاردا ئۆزىنىڭ كەسپى ۋە تۇرمۇشى بىلەن ئالدىراش بولۇپ كېتىدۇ، ۋاقتىنى ئۆزىگە سەرپ قىلمايدۇ، كېسەللىك ئەھۋالىنىڭ ئېغىرلىشىپ كېتىشىنىمۇ بىلمەيدۇ. دىيابېت كېسىلىگە گىرىپتار بولۇش ئادەتتە بەدەنگە ھېچقانداق بىئاراملىق ئېلىپ كەلمەيدۇ، لېكىن نېمە ئۈچۈن بۇ خىل كېسەللىك ئادەمنى جىددىيلەشتۈرىدۇ، ئەمەلىيەتتە ئۇنىڭ ئېغىر بولغىنى كۆرۈش تور پەردىسى كېسەللىك ئۆزگىرىشى قاتارلىق ئەگەشمە كېسەللىكلەر بولۇپ، كۆزى ئېنىق كۆرەلمەيدۇ، ھەتتا كۆرمەس بولۇپ قالىدۇ. ئىككى پۇتى ئۇيۇشۇش، قىزىرىپ ئىششىش، ئېغىر بولغاندا ئىككى پۇتى سېسىپ كېتىش، پۇت-قولىنى كېسىۋېتىش ئېھتىماللىقىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. يەنە بۆرەك كېسىلى، يۇقىرى قان بېسىم، سۈيدۈكتىن زەھەرلىنىش قاتارلىقلارنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، ھاياتقا تەھدىت سالىدۇ. شۇڭا دىيابېت كېسىلىنىڭ كېسەللىك ئەھۋالىنىڭ تەرەققىياتىغا دىققەت قىلىش لازىم.

بەدەندە ئۈچ خىل ئىپادىنىڭ پەيدا بولۇشى دىيابېت كېسىلىنىڭ ئېغىرلىشىپ كەتكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ.

1. تېرە زەخمىلەنگەندە ئاسان ساقايماسلىق، يەنە پۇت تەمرەتكىسى قاتارلىقلار. بەدەندە بۇ خىل ئەھۋال كۆرۈلگەندە، كېسەللىك سەۋەبىدىن بەدەننىڭ ئىممۇنىتېت كۈچىنىڭ بىر قەدەر تۆۋەن ئىكەنلىكىنى، كېسەللىك باكتېرىيەسىگە تاقابىل تۇرۇش ئىقتىدارىنىڭ تۆۋەنلەپ كەتكەنلىكىنى چۈشەندۈرىدۇ، تېرە يۈزىدە يارا ئېغىزى پەيدا بولغاندا، بەدەننىڭ ئاقسىلنى بىرىكتۈرۈش ئىقتىدارى تۆۋەنلەپ، قان تومۇر كېسەللىك ئۆزگىرىشى يۈز بېرىپ، بەدەندىكى قاننىڭ ئايلىنىشىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ دە، ئوكسىگېن خالىمايدىغان باكتېرىيەلەر كۆپىيىپ، تېرىنىڭ سىرتقى يۈزى زەخىملىنىپ، ئاسان ساقايماسلىقى مۇمكىن.

پۇت تەمرەتكىسى، زەمبۇرۇغدىن يۇقۇملىنىدىغان كېسەللىك، بىماردا ئادەتتە پۇت قىچىشىش، تېرە تاشلاش، ئاقىرىش، سۇلۇق قاپارتما قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ. دىيابېت كېسىلى كەلتۈرۈپ چىقارغان پۇت تەمرەتكىسىنى يىلتىزىدىن ساقايتىش تەس، شۇڭا بالدۇرراق دوختۇرغا كۆرۈنۈش تەۋسىيە قىلىنىدۇ.

2. كۆزى ئېنىق كۆرەلمەسلىك، پۇت-قولى ئۇيۇشۇش

ياشانغان دىيابېت بىمارلىرى دائىم خاتا ھالدا كېسەللىك ئەھۋالىنىڭ ئېغىرلىشىشىدىن كېلىپ چىققان يىراقنى كۆرەلمەسلىكنى كۆز تورلىشىش كېسىلى دەپ قارايدۇ، چۈنكى بەدەندىكى قان شېكىرى بەك يۇقىرى بولۇپ كەتسە، ئاندىن كۆزنىڭ مىكرو قان تومۇرلىرىغا زىيان يېتىدۇ، ئەگەر ۋاقتىدا داۋالانمىسا، كۆرۈش قۇۋۋىتى بارغانسېرى ناچارلىشىپ كېتىدۇ، ھەتتا كۆز گۆھىرىگە ئاق چۈشۈش، گلاۋكوما قاتارلىقلارنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، ياشانغانلارنىڭ تۇرمۇشىغا زور تەسىر يەتكۈزىدۇ. ئېغىر دەرىجىدىكى دىيابېت كېسىلىمۇ پۇت-قوللارنىڭ ئۇيۇشۇپ قېلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، بىزنىڭ پۇتىمىزنىڭ ئۆزى يۈرەكتىن ئەڭ يىراق، قان ئايلىنىشى راۋان بولمىسا، ماغدۇرسىزلىنىپلا قالماي، يەنە مۇقىم ماڭالمايدۇ، ماغدۇرسىزلىنىدۇ.

3. سۈيدۈكتىكى كۆپۈكچىلەر كۆپىيىشكە باشلاش

ئادەتتىكى ئەھۋالدا، ساغلام بەدەن كىچىك تەرەت قىلغاندا ئاز مىقداردا كۆپۈك پەيدا بولىدۇ، لېكىن بىردەمدىن كېيىن يوقاپ كېتىدۇ، ئەگەر دىيابېت كېسىلى بىمارلىرىنىڭ كېسەللىك ئەھۋالى ئېغىرلىشىپ كەتسە، بەدەندىكى قەنت مىقدارى زىيادە كۆپ بولغانلىقتىن، سۈيدۈكتە كۆپ مىقداردا كۆپۈك پەيدا بولىدۇ. دىيابېت كېسىلى ئېغىر، بەدەندىكى قەنت مىقدارى زىيادە كۆپ بولغاچقا، بۆرەكنىڭ يۈكىنى ئاشۇرۇۋېتىدۇ، ئاندىن بۆرەكنىڭ خىزمىتىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ، ئادەتتە بۇ خىل كۆپۈكلۈك سۈيدۈك كۆپ بولۇپلا قالماي، يەنە قىسقا ۋاقىت ئىچىدە يوقاپ كەتمەيدۇ.

ئەگەر دىيابېت كېسىلىگە گىرىپتار بولۇپ، بەدىنىدە ھېچقانداق بىئاراملىق كۆرۈلمىسە، داۋالاتماي، دورا يېمىسىمۇ بولامدۇ؟ ئالدى بىلەن شۇنى ئەسكەرتىپ قويايكى، بۇ خاتا!

دەسلەپتە بەدەندىكى قان شېكىرىدە ھېچقانداق ئۆزگىرىش بولمىغان بىلەنمۇ، داۋالاشقا توغرا كېلىدۇ، چۈنكى شۇ دەقىقىدە ئۆرلەپ كېتىدىغانلىقىنى بىلگىلى بولمايدۇ، ئۆرلەپ كەتسە كونترول قىلىش تەس بولىدۇ، ئەگەشمە كېسەللىكلەرمۇ شۇنىڭغا ئەگىشىپ، بەدەنگە ئېغىر زىيان يەتكۈزىدۇ، خۇددى بىز بايا ئېيتقاندەك.

بۇ خىل كېسەللىكنى ئادەتتە دوختۇرلار دورا بىلەن داۋالاش تەكلىپىنى بېرىدۇ، ئاندىن قان شېكىرىنى كونترول قىلىدۇ، نۇرغۇن كىشىلەر يەنە دورىنىڭ ئۈچ ئۈلۈش زەھەرلىك ئىكەنلىكىنى بىلىدۇ، يەنە ئىزچىل دورا يېيىشنىڭ سالامەتلىككە زىيانلىق بولۇشىدىن قورقىدۇ، ئاندىن بەدەندە ھېچقانداق بىئاراملىق يوقلۇقىنى كۆرۈپ، دورىنى خالىغانچە توختىتىدۇ، بۇ ئۆزىگە ئىنتايىن مەسئۇلىيەتسىزلىك قىلغانلىقىنىڭ ئىپادىسى. ئەگەر دورا ئارقىلىق كونترول قىلىنمىسا، قان شېكىرى تۇراقسىزلىشىپ، ھەر ۋاقىت «شىددەت بىلەن ئۆرلەش» ئېھتىماللىقى بولىدۇ. دورىنى خالىغانچە توختىتىشقا، مىقدارىنى خالىغانچە ئازايتىشقا بولمايدۇ، ئەگەر دورىنىڭ بەدەنگە زىيان يەتكۈزۈشىدىن قورقسىڭىز، ئەڭ ياخشىسى دوختۇردىن مەسلىھەت سوراپ، ئاندىن قارار چىقىرىڭ.

يۇقىرىقىلارنى يىغىنچاقلىغاندا، دىيابېت كېسىلىنىڭ ئۆزى قورقۇنچلۇق ئەمەس، قورقۇنچلۇقى شۇكى، ئۇ بەدەنگە تەھدىت ئېلىپ كېلىدىغان ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، شۇڭا قان شېكىرىنى كونترول قىلىش شېكەرخۇمار دوستلارنىڭ تۇرمۇشتىكى چوڭ ئىشى، ئەگەر كەسپىي دوختۇرلارنىڭ كۆرسەتمىسى بولمىسا، دورىنى خالىغانچە توختىتىپ، دورا ئالماشتۇرماسلىق لازىم.